Fedora hakkında daha fazla

Bir zamanlar yaptığım Ubuntu Admin gibi Fedora için de sık kullanılan işlemlerin bir listesini yapmak istedim. Zamanla buraya daha fazla şey eklemem muhtemel.

Grub
En sık ihtiyaç duyduğum grub2 güncellemesi ile ilgili komutlar. Diyelim ki Fedora, sda3'te kurulu. Bu disk bölümünün başına grub2'yi yazmak için kullanılabilecek komut:

grub2-install /dev/sda3

Grub2 yapılandırmasını tekrar yapmak için (menüyü tekrar oluşturmak)

grub2-mkconfig -o /boot/grub2/grub.cfg

UEFI bir sistemde ise bu komut şöyle olmalı:

grub2-mkconfig -o /boot/efi/EFI/grub.cfg

Grub2'nin varsayılan ayarları /etc/default/grub dosyasındadır, menünün görüntülenme süresi, seçim yapılmaz ise varsayılan olarak menüdeki hangi öğe ile devam edileceği gibi. Örnek bir /etc/default/grub dosyası:

GRUB_TIMEOUT=5
GRUB_DISTRIBUTOR="$(sed 's, release .*$,,g' /etc/system-release)"
GRUB_DEFAULT=saved
GRUB_DISABLE_SUBMENU=true
GRUB_TERMINAL_OUTPUT="console"
GRUB_CMDLINE_LINUX="rhgb quiet"
GRUB_DISABLE_RECOVERY="true"

Görüldüğü gibi GRUB_DEFAULT=saved diye bir durum var. Saved hangisi diye düşünmeden şu komut ile bakabiliriz:

grub2-editenv list

ya da /boot/grub2/grubenv dosyası (UEFI sistemlerde /boot/efi/EFI/fedora/grubenv) dosyasının içinde yazar.

Özelleştirilebilen betikler de /etc/grub.d klasöründe bulunur.

Özellikle birden fazla işletim sisteminin yüklendiği durumlarda GRUB ile ilgili sorunlar yaşanabilir. Eğer açılışta grub menüsü görünmüyorsa

grub2-instsall /dev/sda

ile diskin başına grub stage 1'i yazmak gerekir. Eğer menü görünüyor, ama sonrasında bir hata alınıyorsa

grub2-mkconfig -o /boot/grub2/grub.cfg

ile grub yapılandırılması tekrar oluşturulmalıdır. Eğer o hata ekranında kaldıysak e'ye basarak düzenleme moduna girebilir, ya da c'ye basarak etkileşimli kabuğa (interactive shell) girmek olabilir. Etkileşimli kabuğa girdikten sonra ls ile mevcut disk bölümlerini görmek isteyebiliriz. Burada dikkat edilecek nokta, disklerin 0'dan, bölümlerin 1'den başlayarak numaralandırılmış olması. Hedef disk bölümünü seçtikten sonra

set root=(hd0,msdos3)

komutuyla /dev/sda3'e root olarak belirleyebiliriz. Bundan sonra da kernel ve initrd'yi belirlemek gerek. Bunun için de (yine sda3'de olduğunu varsaydığımız vmlinuz ve initrd için)

linux /boot/4.15.9-300.fc27.x86_64 root=/dev/sda3 rhgb quiet
initrd /boot/

Son aşama olarak sistemi tekrar açma komutu vermek gerek.

boot

Sistem açıldıktan sonra da grub'ı tekrar yazmak için

grub2-install /dev/sda

yazmayı unutmamak gerek [1], [2].

Bazen de bir CD/USB ya da diskteki ikincil durumda (grub açısından) bulunan linux kurulumundan grub'ı onarmak gerekebilir. Bunun için şu adımlar izlenebilir:

- Önce hedef disk bölümünü mount etmek gerek.

mount /dev/sda3 /mnt

Eğer /boot ayrı bir bölüm ise bunu da

mount /dev/sdaX /mnt/boot

ile bağlamak gerek.

- Ardından canlı sistemin (şu anda açık olan) /dev klasörü ile hedef sistemin /dev klasörü arasında bir bağ kurmak gerek

mount --bind /dev /mnt/dev

- Root'u geçici olarak /mnt olarak değiştirelim

chroot /mnt

- Şu anda grub'ı tekrar yazabiliriz

grub2-install /dev/sda

- İşimiz bittikten sonra önce chroot'tan çıkmak, sonra da mount edilen klasörleri unmount etmek gerek:

exit
umount /mnt/dev
umount /mnt/boot (ayrıca mount edildiyse)
umount /mnt

Repoları Yönetmek
Ubuntu'ya kıyasla varsayılan depolarında daha az yazılım var, Fedora'nın. Bunun sebebi de özgür yazılıma olan daha sıkı bağlılığı. Eğer özgür olmayan yazılımları da kurmak isterseniz Fedora'da bazı ek repository'leri eklemek gerek. Repoların bilgileri /etc/yum.repos.d klasöründe tutulur. dnf ile de bir depo listesi çekilebilir:

dnf repolist

kullanılabilir.Eğer repository'lerden birini geçici olarak kapatmak (kalıcı olarak silmek değil) istersek

dnf config-manager --set-disabled <repo-id>

kullanılabilir. repo-id, dnf repolist komutu ile elde edilen listenin ilk sütunundaki veri alanıdır. Tekrar etkinleştirmek için ise

dnf config-manager --set-enabled <repo-id>

kullanılabilir. Repository'yi tamamen silmek için ise /etc/yum.repos.d klasöründeki ilgili kaydı silmek gerekir.

Dnf-Makecache
Bilgisayarım her açıldığında software center, komut satırından yazdığım dnf check-update komutundan bağımsız olarak arka planda güncellemeleri kontrol ediyordu. Ben de güncellemeleri kendim kontrol takip ettiğimden, software center'ın (dnf-makecache adında bir hizmet) ayrıca takip etmesine gerek olmadığını düşünüp bu hizmeti kapattım:

sudo systemctl stop dnf-makecache.timer
sudo systemctl disable dnf-makecache.timer

Firewall
Güvenlik durumunun durumunu şu şekilde sorgulayabiliriz

$ firewall-cmd --state
running

Yapılandırma ile ilgili daha fazla bilgi için şu veya bu sayfalar güzel.

Çalışan uygulamanın sürecini bulmak
Çalışan bir uygulamaya (pencere) ait sürecin hangisi olduğunu bulmak için komut satırından önce:

$ xprop _NET_WM_PID

komutunu vererek seçiciyi başlatmak lazım. Seçici başlayınca farenin oku bir artı işaretine dönüşecek. Daha sonra tıkladığımız pencereye ait sürecin ID'si görüntülenecek. Örneğin XFCE masaüstünde boş masaüstüne tıkladığımda

_NET_WM_PID(CARDINAL) = 1384

çıktı. Sonra

$ ps -p 1384 -o pid,command

kullanarak 1384 pid'li sürecin hangisi olduğunu bulabilirim.

Alternatif olarak bir de şu sayfada önerildiği gibi xdotool kullanılabilir:

$ xdotool selectwindow getwindowpid

Bu da, tıklanan pencerenin pid'sin verecek. Bunlar X window manager için geçerli. Wayland'de xdotool yerine wtype kullanılabilir, denemedim. Ayrıca şu sayfada lg (looking glass) önerilmiş.

Açılış performans görüntüleme
Her bilgisayar yavaştır. Herkes bilgisayarını hızlandırmak ister. Açılışta bilgisayarın nerelerde zaman harcadığını incelemek için yapılabilecek:

$ systemd-analyze

Startup finished in 1.053s (kernel) + 4.058s (initrd) + 34.774s (userspace) = 39.885s
graphical.target reached after 28.225s in userspace

Buradan görüldüğü üzre bilgisayarımın kullanıma hazır hale gelmesi 39,885 saniye sürmüş. Bunun 34 küsur saniyesi benim kullanıcı seviyesindeki işlemlerim için harcanmış. Biraz daha fazla bilgi isteyip süreçler/hizmetlerden birini "suçlamak" için

$ systemd-analyze blame

Bu şekilde en çok zaman nereye harcanmış şu şekilde bir liste çıkar:

         12.888s firewalld.service
         11.540s accounts-daemon.service
          7.707s rtkit-daemon.service
          7.439s avahi-daemon.service
          7.410s systemd-logind.service
          7.397s abrtd.service
          7.380s livesys-late.service
          7.378s initial-setup.service
          7.156s NetworkManager-wait-online.service
          6.907s lvm2-monitor.service

Bunların azaltılması ve açılışın daha hızlı hale getirilmesi tamamen başka bir konu. Bu gibi konularda güzel bir kaynak olarak arch-wiki sayfası görülebilir. Ama genel olarak eğer kullanılmıyorsa şu hizmetler önce durdurulup sonra devre dışı bırakılabilir:

bluetooth.service (bluetooth cihazlara bağlantı)
ModemManager.service (bir modem üzerinden bağlantı oluşturma)
abrtd.service (hata bildirme hizmeti)
cupsd.service (yazıcı ve çıktı alma işleri)
accounts-daemon.service (kullanıcı hesabı işleri, bkz [3])
avahi-daemon.service (ağ sıfır yapılandırma hizmeti, bkz [3])

Örnek hizmet durdurma:

sudo systemctl stop bluetooth.service

Örnek hizmet devre dışı bırakma

sudo systemctl disable bluetooth.service

Bazı hizmetler başka hizmetler tarafından tekrar başlatılabilir. Hiçbir şekilde başlatılmasını istemiyorsak mask edilebilir:

sudo systemctl mask bluetooth.service

Ayrıca açılış sürecini grafiksel olarak değerlendirebilmek için [4]

systemd-analyse plot > plot.svg

Systemctl hakkında cheatsheat için [5] güzel bir kaynak.

Disk işleri
Önce sistemde hangi diskler var bulmak için:

$ sudo fdisk -l

Disk /dev/sda: 40 GiB, 42949672960 bayt, 83886080 sektör
Birimler: sektör'i 1 * 512 = 512 baytın
Sektör boyutu (montıksal/fiziksel): 512 bayt / 512 bayt
G/Ç boyutu (en düşük/en uygun): 512 bayt / 512 bayt
Disketikeri tipi: dos
Disk belirleyicisi: 0xa039b385

Aygıt      Açılış Başlangıç      Son   Sektör Boyut ld Türü
/dev/sda1  *           2048  2099199  2097152    1G 83 Linux
/dev/sda2           2099200 83886079 81786880   39G 8e Linux LVM

Disk /dev/mapper/fedora_localhost--live-root: 37 GiB, 39669727232 bayt, 77479936 sektör
Birimler: sektör'i 1 * 512 = 512 baytın
Sektör boyutu (montıksal/fiziksel): 512 bayt / 512 bayt
G/Ç boyutu (en düşük/en uygun): 512 bayt / 512 bayt

Disk /dev/mapper/fedora_localhost--live-swap: 2,1 GiB, 2202009600 bayt, 4300800 sektörBirimler: sektör'i 1 * 512 = 512 baytın
Sektör boyutu (montıksal/fiziksel): 512 bayt / 512 bayt
G/Ç boyutu (en düşük/en uygun): 512 bayt / 512 bayt

Kırmızı ile vurgulanan satırda görüleceği gibi sistemde sadece 40 GB'lık bir disk var (sda). Bunu ayrıca şu komutla da doğrulayabiliriz:

$ ll /dev/sd?
brw-rw----. 1 root disk 8, 0 Eki 31 17:08 /dev/sda

Bu diskin içindeki bölümler de mavi ile vurgulanan satırlarda görülen sda1 (1 GB) ve sda2 (39 GB). sda2'nin türünün LVM olduğuna dikkat! Kök (root) ve takas (swap) bölümleri bu ikisinden birisi de değil. sda2'nin içinde iki ayrı bölüm daha var; root (37 GiB) ve swap (2,1 GiB). Bu bilgiyi lsblk komutu ile de edinebiliriz:

$ lsblk

NAME                            MAJ:MIN RM  SIZE RO TYPE MOUNTPOINT
sda                               8:0    0   40G  0 disk
├─sda1                            8:1    0    1G  0 part /boot
└─sda2                            8:2    0   39G  0 part
  ├─fedora_localhost--live-root 253:0    0   37G  0 lvm  /
  └─fedora_localhost--live-swap 253:1    0  2,1G  0 lvm  [SWAP]
sr0                              11:0    1  1,3G  0 rom 

Biraz daha şekilli bir liste görebilmek için

$ lsblk -o NAME,KNAME,TYPE,SIZE,MOUNTPOINT

NAME                            KNAME TYPE  SIZE MOUNTPOINT
sda                             sda   disk   40G
├─sda1                          sda1  part    1G /boot
└─sda2                          sda2  part   39G
  ├─fedora_localhost--live-root dm-0  lvm    37G /
  └─fedora_localhost--live-swap dm-1  lvm   2,1G [SWAP]
sr0                             sr0   rom   1,3G

/dev/mapper klasörü altındaki dm-0 ve dm-1'i merak ettim:

$ ll /dev/mapper/
lrwxrwxrwx. 1 root root       7 Eki 31 10:17 fedora_localhost--live-root -> ../dm-0
lrwxrwxrwx. 1 root root       7 Eki 31 10:17 fedora_localhost--live-swap -> ../dm-1

Görüldüğü gibi fedora_localhost--live-root aslında /dev/dm-0'a kısayol, fedora_localhost--live-swap da /dev/dm-1'e kısayol.

Ayrıca dmsetup ile listeleme ile:

$ sudo dmsetup ls
fedora_localhost--live-swap    (253:1)
fedora_localhost--live-root    (253:0)

Bu bölümlerin herhangi biri hakkında daha fazla bilgiyi de dmsetup ile edinebiliriz:

$ sudo dmsetup info /dev/dm-1
Name:              fedora_localhost--live-swap
State:             ACTIVE
Read Ahead:        256
Tables present:    LIVE
Open count:        2
Event number:      0
Major, minor:      253, 1
Number of targets: 1
UUID: LVM-Bwl8Nw83iw3OjVwS9MVJZxXDm7WadBd1g5peulxJvJ3oSI9gbbpz1usck3vVNhKD

Aynı bilgiyi dmsetup info fedora_localhost--live-swap diyerek de alabilirdik.

Disk bilgileri /etc/fstab içinde bu şekilde geçiyor.

Fedora Administrator's Guide bir de partx komutunu vermiş:

$ sudo partx /dev/sda

NR   START      END  SECTORS SIZE NAME UUID
 1    2048  2099199  2097152   1G      a039b385-01
 2 2099200 83886079 81786880  39G      a039b385-02

Şu anda bağlanmış (mount) dosya sistemlerinin listesini almak için

$ findmnt

komutu kullanılabilir. Uzun bir ağaç verecek. Düz liste alabilmek için -l anahtarı kullanılabilir.

Disk bölümleri ne kadar kullanımda görmek için (-x ile tmpfs'i hariç tutarak):

$ df -h -x tmpfs
Dosyasistemi                              Boy  Dolu   Boş Kull% Bağlanılan yer
devtmpfs                                 972M     0  972M    0% /dev
/dev/mapper/fedora_localhost--live-root   37G  4,5G   30G   13% /
/dev/sda1                                976M  218M  692M   24% /boot

---

[1] https://fedoraproject.org/wiki/GRUB_2
[2] https://docs-old.fedoraproject.org/en-US/Fedora/26/html/System_Administrators_Guide/sec-Managing_DNF_Repositories.html
[3] https://www.linux.com/learn/cleaning-your-linux-startup-process
[4] http://0pointer.de/public/systemd-ebook-psankar.pdf
[5] https://fedoraproject.org/wiki/SysVinit_to_Systemd_Cheatsheet