uptime
Bilgisayar ne kadar süredir açık görmek için. Yanında ek bilgiler de var.
$ uptime
16:07:00 up 50 min, 1 user, load average: 0,05, 0,02, 0,00
Burada
mavi ile verilen ilk bölüm mevcut yerel saati gösteriyor.
Kırmızı ile verilen ikinci bölüm ne kadar süredir açık olduğunu, sonraki
yeşil bölüm kaç kullanıcının oturum açtığını, en son
turuncu bölüm ise son 1, 5 ve 10 dakikalık zaman dilimindeki iş yükü ortalamasını gösteriyor, yüzdesel olarak.
Üçüncü bölümde yeşil olarak verilen şu anda oturum açmış kullanıcıların kimler olduğunu görmek için kullanılabilecek birkaç komut var. İlki en basit şekliyle kaç kullanıcının ne zaman oturum açtığını gösteren who:
$ who
usern tty1 2019-09-08 21:43 (:0)
Bu komuttan biraz daha fazla bilgi veren w komutu var, bir miktar uptime ile birleştirilmiş who gibi:
$ w
21:59:28 up 16 min, 1 users, load average: 0,79, 1,00, 0,78
USER TTY LOGIN@ IDLE JCPU PCPU WHAT
usern tty1 21:43 16:18 1:02 0.02s /bin/bash
Ya da ps komutunu u parameteresiyle kullanabiliriz. Bunun avantajı, eğer oturumunu sonlandırmayı istediğimiz bir kullanıcı varsa bu komut aracılığıyla PID sütunundaki kimlik numarası kullanarak yapabiliriz.
$ ps u
USER PID %CPU %MEM VSZ RSS TTY STAT START TIME COMMAND
usern 1447 0.0 0.0 10444 4524 pts/2 Ss 21:43 0:00 /bin/bash
Örneğin tek kullanıcımız usern'in oturumunu
$ kill 1447
ile sonlandırabiliriz.
last
Bilgisayar ilk kurulduğu günden beri açılış ve oturum açma işlemlerini listeler.
$ last
usern tty1 :0 Fri Sep 6 15:18 still logged in
usern :0 Fri Sep 6 15:18 still logged in
reboot system boot 5.2.5-200.fc30.x Fri Sep 6 15:16 still running
usern tty1 :0 Thu Aug 8 16:16 - 18:03 (01:46)
usern :0 Thu Aug 8 16:16 - down (01:48)
reboot system boot 5.1.18-300.fc30. Thu Aug 8 16:05 - 18:05 (02:00)
Çok geriye gitmeden son birkaç satırı aldım. İşletim sisteminin açılışı
reboot ile başlayan satırlarda belirtiliyor:
reboot system boot 5.2.5-200.fc30.x Fri Sep 6 15:16 still running
Bu gibi satırlarda 2. sütunda hep
system boot yazıyor. 3. sütunda ise yükleme işleminden sorumlu çekirdek sürüm numarası var. Son sütunda ise sistemin açılış tarihi ve saati ile kapanış saati ve parantez içinde de sistemin açık kalma süresi var.
Kullanıcı adıyla (usern) başlayan satırlar kullanıcının şifresini girerek oturum açması ile ilgili olan satırlar.
usern :0 Fri Sep 6 15:18 still logged in
Burada tty1 (veya genel olarak tty*) yerel olarak terminal etkileşimini, pts0 (veya pts*) uzaktan ssh gibi yöntemlerle terminal etkileşimini gösterir. Bu satırların sonunda ise kullanıcının oturumu açık olarak kaldığı süre gösterilir.
Sadece sistemin başlatma olaylarını listelemek için
$ last reboot
sadece belli bir kullanıcının oturum açma olaylarını listelemek için de
$ last usern
Kapanma olaylarını ve çalışma seviyesi (runlevel) değişikliklerini görebilmek için -x kullanılır.
$ last -x
kullanılabilir. Belli bir tarihten sonra gerçekleşen olayların listesi için -s anahtarı (since), bir tarihe kadar olan bir olayları görmek için -t (until) veya son 10 sayıda olayı görmek için -n 10 gibi anahtarlar kullanılabilir.
$ last -s 2019-03-01 -t 2019-05-31
$ last -n 10
Belirtilen bir tarihteki olayları görmek için -p (present)
$ last -p 2019-05-19
awk
Çok faydalı bir araç. İsmini geliştiricilerinin soyisimlerinin başharflerinden
alıyor. Örneğin last komutu ile 01.05.2019 tarihinden sonra kimler giriş yapmış, kullanıcı adlarını görüntülemek için şöyle bir komut kullanılabilir:
$ last -s 2019-05-01 | awk '{print $1}'
reboot yazılan satırlar sistem açılışları, gerçek kullanıcı değil. Varsayılan olarak boşluk karakterlerini alan ayraçı olarak kullanır. Bunu değiştirmek için -F anahtarı kullanılır. Örneğin /etc/passwd dosyasındaki kullanıcı isimlerini ve tire "-" karakteri ile ayrılan açıklamalarını yazmak için şöyle bir komut kullanılabilir:
$ awk -F: '{print $1 " - " $5}' /etc/passwd
Örnek olarak aşağıdaki gibi notlar.txt dosyamız olsun.
Arda 80
Batu 60
Deniz 40
Caner 30
Bu verilere göre 50 geçer notun üzerinde not alan öğrencilerin geçtiğini açıklamak istiyoruz. Şöyle bir satır işimizi görür:
$ awk '{if ($2>50) print $1 " geçti"}' notlar.txt
Arda geçti
Batu geçti
Bir sonraki aşama, notlar.txt dosyasında her satırda isim ve 2 sınav notu yer alıyor.
Arda 80 60
Batu 60 70
Deniz 40 80
Caner 30 50
Bu 2 notun ortalamasını ekrana yazmak istiyoruz.
$ awk '{
total = 0
for (i=2; i<4; i++)
{ total += $i }
avg = total/(i-2)
print $1 ": " avg
}' notlar.txt
Şöyle bir sonuç verecek:
Arda: 70
Batu: 65
Deniz: 60
Caner: 40
Notlar dosyasında sadece Deniz'in ilk sınav notunu merak ettik diyelim. Bunu yapmanın başka yolları var elbette, ama awk örneği olsun diye böyle yapalım.
$ awk ' /'Deniz'/ {print $2}' notlar.txt
40
Başka bir örnek; adı sayilar.txt ve her satırında 10, 20, 30 ve 40 olan bir metin dosyasındaki tüm sayıların toplamını hesaplamak için
cat sayilar.txt | awk '{toplam+=$1} END {print toplam}'
Veya kısa bir oran hesaplaması yapmak için
cat sayilar.txt | awk 'BEGIN {adet=0} {toplam+=$1; adet++} END {print toplam " / " adet " = " toplam/adet}'
Daha fazla ayrıntı için [1] ve [2] ye bakılabilir.
sed
Stream EDitor kısaltması. Bu aracın da ilginç kullanım alanları var. Örneğin bir dosyamız olsun, aşağıdaki gibi.
Bu birinci satır
Sonra gelir ikinci
Sondan bir önceki üçüncü
En sonda da dördüncü
Bu dosyanın örneğin 2. satırını silmek istiyoruz
$ sed '2d' ornek.txt
Bu birinci satır
Sondan bir önceki üçüncü
En sonda da dördüncü
Ya da en son satırını
$ sed '$d' ornek.txt
Bu birinci satır
Sonra gelir ikinci
Sondan bir önceki üçüncü
2. ve 4. satırlar arasını da silebiliriz
$ sed '2,4d' ornek.txt
Bu birinci satır
Dosyanın sadece 2. satırını yazdırmak istersek
$ sed -n 2p ornek.txt
Sonra gelir ikinci
Dosyanın içinde "önceki" kelimesini "evvelki" ile değiştirmek için
$ sed 's/önceki/evvelki/' ornek.txt
Bu birinci satır
Sonra gelir ikinci
Sondan bir evvelki üçüncü
En sonda da dördüncü
Eğer son kesmeden sonra bir sayı gelmiyorsa sadece ilk görülen "önceki" kelimesi "evvelki" ile değiştirilir. En son kesme işaretinden sonra bir sayı geliyorsa, örneğin 2, "önceki" kelimesinin sadece 2. tekrarını "evvelki" ile değiştirir. Eğer kesmeden sonra g geliyorsa tüm tekrarlar değiştirilir.
Bir dosyanın içindeki boşluk karakterlerini yeni satır (carriage return) karakteriyle değiştirmek için
$ sed s/" "/\\n/g ornek.txt
Tüm satırların öncesinde satır numaralarını yazmak için '=' kullanılır (ki bunun alternatifi cat -n dir)
$ sed '=' ornek.txt
1
Bu birinci satır
2
Sonra gelir ikinci
3
Sondan bir önceki üçüncü
4
En sonda da dördüncü
İkinci satırın içeriğini tümüyle değiştirmek istersek
$ sed '3c\BURASI ÜÇÜNCÜ SATIR' ornek.txt
Bu birinci satır
Sonra gelir ikinci
BURASI ÜÇÜNCÜ SATIR
En sonda da dördüncü
Birkaç karakteri değiştirmek:
$ sed 'y/ioü/104/' ornek.txt
B1r1nc1 satır
S0nra gel1r 1k1nc1
S0ndan b1r öncek1 4ç4nc4
En s0nda da dörd4nc4
cut
Bu da çok yetenekli bir metin aracı. Aşağıdaki farazi personel.txt dosyası üzerinden birkaç örnek yapalım.
personel.txt
Mazhar Alonson 1950 Ankara
Fuat Güner 1948 İstanbul
Özkan Uğur 1953 İstanbul
Bu dosyada boşluk karakteriyle ayrılmış bazı alanlar var; isim, soyisim, doğum yılı, doğum yeri.
Sadece isim ve doğu yılını almak için
$ cut -d " " -f 1,3 personel.txt
Mazhar 1950
Fuat 1948
Özkan 1953
Her satırdan sadece ilk 3 karakteri (byte) almak için
$ cut -b 1,3 personel.txt
Maz
Fua
Özk
-b (byte) ve -c (character) komutlarının farkını göremedim. İkisi de belli sayıda karakter veya byte okumak için kullanılıyor. -d "AYRAÇ" ile alan ayracı belirtilebiliyor. Varsayılan ayraç TAB. -f ile ayrılan alanlardan istenilen numaralı olan (indeksleme 1'den başlıyor) seçilebiliyor.
Bazı ls parametreleri
Bulunduğumuz klasördeki sadece klasörleri görüntülemek için
$ ls -ld */
Listelemede önce klasör isimlerini görmek için
$ ls --group-directories-first
Bir klasörde yer alan dosyaları en son değiştirilme tarihine göre listelemek istersek:
$ ls -lt
kullanabiliriz. Bu şekilde en yeniler en üstte yer alır. Sıralamayı tersine çevirmek için -r (reverse) anahtarını eklemek gerek:
$ ls -ltr
Bunu bütün alt klasörler için yapmak istesek -R anahtarını kullanmak gerek (büyük/küçük harf hassasiyetine dikkat!):
$ ls -ltR
Klasördeki dosyaları boyutlarına göre sıralamak için -S (varsayılan olarak büyükten küçüğe) anahtarı kullanılır:
$ ls -lS | head -5
ile mevcut klasördeki en büyük 5 dosyayı görebiliriz.
Bir sürecin başlama zamanını ve açık kalma süresini görmek için aşağıdaki komut kullanılabilir [8]:
# ps -eo comm,lstart,etime,user | grep firefox
En çok işlemci kullanan 3 uygulamayı görmek için
# ps -e –sort=-pcpu -o pid,pcpu,comm | head -n 4
Aynı şekilde en çok bellek kullanan 3 uygulamayı görmek için
# ps -e –sort=-pmem -o pid,pmem,comm | head -n 4
find
Bir klasör ve alt klasörlerinde son 24 saatte değişen dosyaları ve klasörleri bulabilmek için şu komut kullanılabilir:
$ find /klasor -mtime -1 -ls
Burada -1 son 24 saat içinde değişenler demek. +1 kullansaydık son 24 saatten önce değişenler anlamına gelecekti. Ayrıca şunun gibi "daha insani" yollar da
önerilmiş:
$ find /klasor -newermt "-24 hours" -ls
$ find /klasor -newermt "5 days ago" -ls
$ find /klasor -newermt "yesterday" -ls
Daha iyi bir çıktı için:
$ find /klasor -mtime 0 -printf '%T+\t%s\t%p\n' 2>/dev/null | sort -r | more
gibi bir komuttan bahsedilmiş ki burada dosyalar son değiştirilme tarihi ile listelenecek, bu tarihe göre sıralanacak ve sayfalanacak. Sadece dosyaları görmek istersek -type f ile listelenecek öğe tipini dosya (f) olarak kısıtlayabiliriz. Burada -prinf sonrasındaki alanlar şöyle verilmiş:
%T : Dosyanın son değiştirilme tarihi (yerel saatte)
%s : Byte olarak dosya boyutu
%p : Dosya adı
aralardaki \t tab karakteri, \n ise tahmin edilebileceği gibi yeni satır karakteri.
Bir klasör ve alt klasörleri içinde son 6 ay içinde üzerinde değişiklik yapılmamış dosyaları silmek için
find /hedef -type f -mtime +180 -exec rm -f {} \+
Burada
-type f : sadece dosyaları hedef al
-mtime +180: değiştirilme tarihi 180 günden önce (-180 olsaydı 180 günden sonra olurdu)
-exec rm -f {} : bulunan her öğe için rm (remove) komutunu çalıştır, bunu -f ile (force) destekle
\+ : bunları tek bir satırda toplayarak rm -f dosya1 dosya2 ... dosyaN şeklinde çalıştır
\; olsaydı bu her bir exec işlemini ayrı ayrı yap anlamına gelecekti (rm -f dosya1, rm -f dosya2, .... gibi). Burada \ escape karakteri.
Bir klasörün altındaki tüm boş dosyaları bulmak için
$ find . -type f -empty
Hatta boş klasörler için
$ find . -type d -empty
Veya 2 KB'tan büyük dosyaları bulmak için
$ find . -type f -size +2K
Bir kullanıcının sahip olduğu dosyaları aramak için
$ find . -user metin
lsof (list open files)Açık dosyaları sorgulamak çoğu durumda çok faydalı olabilir. Hiçbir parametre olmaksızın aşağıdaki gibi bir çıktı üretir.
# lsof
COMMAND PID TID TASKCMD USER FD TYPE DEVICE SIZE/OFF NODE NAME
systemd 1 root cwd DIR 8,3 4096 2 /
systemd 1 root rtd DIR 8,3 4096 2 /
systemd 1 root txt REG 8,3 1640496 14161 /usr/lib/systemd/systemd
Çıkışta geçen FD dosya tanımlayıcısıdır (file descriptor) ve şu değerleri alabilir:
cwd: şimdi bulunulan klasör (current working directory)
rtd : root'un klasörü, yani /root (root directory)
txt : program metni
mem : memory mapped file
r: bir sayı eşliğinde geçen r okuma (read) kipinde açılmış dosyayı gösterir
w: bir sayı eşliğinde geçen w yazma (write) kipinde açılmış dosyayı gösterir
u: yine bir sayı eşliğinde geçer ve yazma ve okuma modunda açılmış dosyayı gösterir
TYPE alanı dosya tipini gösterir şu değerleri alabilir:
REG: normal dosya (regular file)
DIR: klasör (directory)
CHR: karakter tipi cihaz (character special file)
FIFO: ilk giren ilk çıkar tipi yapı (first in first out)
Birkaç örnek üzerinden gidelim.
Belli bir kullanıcı tarafından açılan dosyaların listesini almak için
# lsof -u metin
hatta bu kullanıcının açtığı tüm süreçleri sonlandırmak için
# kill -9 `lsof -t -u metin`
veya belli bir kullanıcıyı hariç tutmak için
# lsof -u^root
Ağ bağlantıları içinde dinleme durumunda (listening) ve kurulmuş (established) bağlantıları görmek için
# lsof -i
TCP 25 portunu kullananlar
# lsof -i TCP:25
Protokol farketmeksizin 53 portunu kullanan uygulamalar için
# lsof -i :53
Sadece IPv4 bağlantıları listelemek için
# lsof -i 4
PID'si 1135 olan süreç tarafından açılan dosyaları görmek için
# lsof -p 1135
/var/log/clamav/freshclam.log dosyasını açan prosesi bulmak için
# lsof /var/log/clamav/freshclam.log
/var/log klasöründeki dosyalarla ilgileniyorsak
# lsof +D /var/log
du (disk usage)
Komut satırında çalışırken bir klasörün alt klasörleri ile birlikte diskte ne kadar yer kapladığını bulmak için bu komut ideal. Örneğin Fedora'nın dnf yerel önbelleğinde tutulan dosyaların boyutunu öğrenmek için
$ sudo du -sh /var/cache/dnf/
kullanabiliriz. Burada
-s : tek satırda tüm alt klasörlerle boyutu yaz
-h : byte cinsinden değil, otomatik olarak hangi ölçekteyse KB, MB veya GB cinsinden yaz.
Faydalı bir anahtarı daha var; örneğin tmp uzantılı dosyalar hariç boyutu görmek istiyorsak --exclude="*.tmp" yazabiliriz.
Bunun sonucunda görülecek sayı dosya yöneticisi ile bakıldığında görülecek sayı ile bir olmayabilir. Bunun sebebi du'nun dosyanın diskte kapladığı yeri göstermesi, dosya yöneticisinin ise dosyaların toplam boyutlarını göstermesidir (aradaki fark; 300 byte'lık bir dosya diskte asgari bir blocksize yer kaplar ki o da muhtemelen 4KB'dır. Sizinkini görmek için blocksize --getbsz /dev/sdaX). Bu durumda dosya yöneticisinin verilerini doğrulamak için
$ find /var/cache/dnf/ -type f -exec ls -l {} \; | awk '{toplam+=$1} END {print toplam}'
kullanılabilir. Bu byte cinsinden verir. du -h anahtarı ile bunu MB veya duruma göre GB cinsinden gösterebilir.
df
Dosya sistemi kullanım oranlarını gösterir. Hiçbir parametre kullanmadan çalıştırınca tüm dosya sistemlerini listeler. Listelenen dosya sistemi türlerini de ayrı bir sütunda görmek için -T anahtarı kullanılabilir.
$ df -T
Dosyasistemi Tür 1K-blok Dolu Boş Kull% Bağlanılan yer
devtmpfs devtmpfs 469808 0 469808 0% /dev
tmpfs tmpfs 488044 0 488044 0% /dev/shm
tmpfs tmpfs 488044 1284 486760 1% /run
/dev/mapper/fedora_localhost--live-root ext4 37868960 10927560 24988020 31% /
tmpfs tmpfs 488044 164 487880 1% /tmp
/dev/sda1 ext4 999320 235008 695500 26% /boot
tmpfs tmpfs 97608 36 97572 1% /run/user/1000
Listelenecek dosya sistemlerini dosya sistemi türüne göre sınırlandırmak için -t anahtarı ve sonrasında dosya sistemi tipi kullanılabilir:
$ df -t ext4
Dosyasistemi 1K-blok Dolu Boş Kull% Bağlanılan yer
/dev/mapper/fedora_localhost--live-root 37868960 10927560 24988020 31% /
/dev/sda1 999320 235008 695500 26% /boot
Veya tam tersi olarak bir dosya sistemini hariç tutarak listelemek için -x ve sonrasında dosya sistemi tipi kullanılabilir.
$ df -T -x tmpfs
Dosyasistemi Tür 1K-blok Dolu Boş Kull% Bağlanılan yer
devtmpfs devtmpfs 469808 0 469808 0% /dev
/dev/mapper/fedora_localhost--live-root ext4 37868960 10927584 24987996 31% /
/dev/sda1 ext4 999320 235008 695500 26% /boot
less
Bir komutun çıktısını sayfalayarak göstermeye yarayan more komutuna benzer yapıda çalışıyor. Bu komutla ilgili çok sık yapılan bir espri var: "The less is more, more or less". More'a göre daha işlevsel. Kısayollar şöyle:
Kısayol Tuşu
|
İşlevi |
aşağı ok, enter, e, veya j |
Bir satır aşağı
|
yukarı ok, y, veya k |
Bir satır yukarı
|
boşluk çubuğu
|
Bir sayfa aşağı
|
b |
Bir sayfa yukarı
|
sağ ok
|
Yatay sağa kay
|
sol ok
|
Yatay sola kay
|
g |
İlk satıra git
|
G |
Son satıra git
|
10g |
10. satıra git. Farklı sayıla ile istenen satıra gidilebilir
|
50p veya 50% |
Tam ortaya (veya başka bir sayı verilerek istenen yüzdelik noktaya) git
|
/search terim |
Şu anki noktadan aşağıya doğru terimi ara
|
?search terim |
Şu anki noktadan yukarıya doğru terimi ara
|
n |
Arama sırasında bir sonraki bulunan noktaya git
|
N |
Arama sırasındaki bir önceki bulunan noktaya git
|
m<c> |
m'den sonra herhangi bir karakter girerek şu anki konumu işaretle
|
'<c> |
Tek tırnak tuşu ile yukarıdaki gibi işaretlenen noktaya git
|
q |
çıkış yap |
---
[1] https://likegeeks.com/awk-command/
[2] https://linuxconfig.org/learning-linux-commands-awk
[3] https://www.geeksforgeeks.org/sed-command-in-linux-unix-with-examples/
[4] https://www.linuxtechi.com/20-sed-command-examples-linux-users/
[5] https://likegeeks.com/sed-linux/
[6] https://www.howtogeek.com/562941/how-to-use-the-awk-command-on-linux/
[7] https://www.linuxteck.com/find-command-in-linux-with-examples/
[8] https://www.linuxteck.com/ps-command-in-linux-with-examples/
[9] https://medium.com/techtofreedom/8-uses-of-sed-in-linux-e61678b04114
[10] https://medium.com/@hicransevik/some-text-processing-tools-aaac89e89a16
